اثربخشی بازی درمانی شناختی-رفتاری بر پرخاشگری و اضطراب کودکان کم توان ذهنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه روانشناسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

2 استادیار، گروه علوم تربیتی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد، اردبیل، ایران

3 استادیار، گروه روانشناسی، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

چکیده

هدف: مقاله حاضر با هدف اثربخشی بازی درمانی شناختی-رفتاری بر پرخاشگری و اضطراب دانشآموزان کمتوان ذهنی انجام شد.
روش: روش پژوهش از نوع نیمهآزمایشی با طرح پیشآزمون-پسآزمون با گروه کنترل و پیگیری است. جامعه آماری، کلیه دانشآموزان پسر دوره دوم ابتدایی کمتوان ذهنی مدارس استثنائی شهر تبریز در سالتحصیلی400-1399 بودند که با استفاده از روش نمونهگیری در دسترس30 نفر دانشآموز کمتوان ذهنی به عنوان نمونه جهت اجرای پژوهش انتخاب شدند و به صورت دو گروه آزمایش(15 نفر) وکنترل(15 نفر) گمارده شدند. جهت سنجش پرخاشگری از پرسشنامه شهیم(1385) و جهت سنجش اضطراب از پرسشنامه مارچ و همکاران(1997) استفاده شد. روایی ابزارها توسط متخصصان تایید شد پایایی ابزارها با آلفای کرونباخ سنجش و مورد تایید واقع شدند(7/0<α). قبل از اجرای مداخله از هر دو گروه پیشآزمون پرخاشگری و اضطراب به عمل آمد. گروه آزمایش آموزش بازی درمانی شناختی-رفتاری را از طریق پکیج آموزشی در 12 جلسه دریافت کرد و گروه کنترل هیچگونه مداخله آموزشی دریافت نکرد. پس از اجرای مداخله در مرحله پسآزمون، هر دو گروه مجددا ابزارهای مرحله پیشآزمون را پاسخ دادند و دو ماه بعد مجددا در بین هر دو گروه ابزارها اجرا شد.
یافتهها: دادهها با استفاده از آزمون تحلیل واریانس بین-درون آزمودنیهای آمیخته تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد: آموزش بازیدرمانی شناختی-رفتاری درکاهش پرخاشگری و اضطراب اثربخش بوده و این اثربخشی بعد از دوماه همچنان پایدار بوده است(05/0> p ).
نتیجهگیری: با توجه به اثربخشی و پایداری بازیدرمانی شناختی-رفتاری در پژوهش حاضر؛ پیشنهاد میشود در مدارس استثنایی به صورت دورهای از روشهای آموزشیِ بازی درمانیشناختی-رفتاری در جهت کاهش پرخاشگری و اضطراب دانشآموزان کمتوان ذهنی بهره گرفته شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Effectiveness of Cognitive-Behavioral Play Therapy on the Aggression and Anxiety of Mentally Retarded Students

نویسندگان [English]

  • Mehrnaz Mehrafza 1
  • Asghar Nakhostin Goldoost 2
  • Azar Kiamarsi 3
1 Ph.D student of Educational Psychology, Islamic Azad University, Ardabil Branch, Ardabil, Iran
2 Assistant Professor of Psychology, Islamic Azad University, Ardabil Branch, Ardabil, Iran
3 Assistant Professor of Psychology, Islamic Azad University, Ardabil Branch, Ardabil, Iran
چکیده [English]

Aim: The present article was done with the aim to investigate the effectiveness of cognitive-behavioral play therapy on the aggression and anxiety of mentally retarded students. Methods: The research method was quasi-experimental method with a pretest, posttest and delay post design plus control group. The statistical society of the study consisted of mentally retarded male students of second grade of elementary exceptional schools during 2021-2022 and among them 30 students were selected as the sample case and categorized in experimental group (15 students) and control group (15 students). Data collection tools included Shahim (2007) aggression questionnaire and March et al (1997) anxiety questionnaire. The validity of research instruments was confirmed by the approval of specialists, for the research instruments`, the reliability was estimated and approved by calculating Cronbach alpha coefficient (α> 0.7). Prior to the study, Pre-test of aggression and anxiety was implemented in both groups. The experimental group received cognitive-behavioral play therapy through the training package in 12 sessions, but the control group did not receive any training therapy. After the training course in the post-test stage, both of the groups answered to the same questionnaire of pre-test stage; and two months later, research instruments were performed again between both groups. Results: The research data was analyzed with between- within mixed subjects Covariance Analysis. The results revealed that the cognitive-behavioral play therapy had a positive effect on the reduction of students` aggression and anxiety and this effectiveness has been remained stable after two months(P<0.05). Conclusion: According to cognitive-behavioral play therapy effectiveness and its stability in the present research, it was suggested to apply periodically the methods of cognitive-behavioral play therapy with the aim to decrease mentally retarded students` aggression and anxiety.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aggression
  • Anxiety
  • Cognitive-Behavioral Play Therapy
  • Mentally Retarded
افروز، غلامعلی.، کامکاری، کامبیز.، شکرزاده، شهره.، و حلت، احمد. (1393). راهنمای اجرا، نمره‌گذاری و تفسیر مقیاسهای هوش وکسلر کودکان-نسخه چهارم. تهران: علم استادان.
باغبانی بیگدیلو، سمیه.، و رستم اوغلی، زهرا. (1399). اثربخشی بازی‌درمانی بر بهبود مهارت‌های حل مسئله و کاهش رفتار پرخاش‌گرایانه بر اساس رویکرد شناختی-رفتاری در کودکان پسر پایه ششم ابتدائی شهرستان بیله سوار. دهمین کنفرانس ملی روان‌شناسی، علوم تربیتی و اجتماعی، بابل، 10-1.
بهفر، ندا.، و غلامی حیدر آبادی، زهرا. (1396). تعیین اثربخشی بازی‌درمانی شناختی رفتاری بر بهبود رفتارهای سازشی کودکان عقب مانده آموزش‌پذیر. هشتمین کنفرانس بین المللی روان‌شناسی و علوم اجتماعی، تهران، 12-1.
پنجه علی، فاطمه. (1399). اثربخشی موسیقی‌درمانی بر حافظه فعال شنیداری، کنترل هیجانی وانتقال توجه کودکان کم‌توان ذهنی سطح شدید (تربیت‌پذیر). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته روان‌شناسی عمومی، موسسه آموزش عالی امام جواد (ع).
حاجیوند، زهرا. (1398). اثربخشی بازی‌درمانی بر عملکرد تحصیلی و سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری. سومین کنفرانس بین المللی پژوهش در روان‌شناسی، مشاوره و علوم تربیتی، 19-1.
حسنلو، ژیلا.، و محمودی، نورالدین. (1388). تبیین هنر موسیقی به عنوان عاملی تسهیل‌گر در جهت ارتقای بازدهی شغلی افراد نابینا. فصلنامه هنر و موسیقی، 22(88): 21.
خانخانی زاده، هنگامه.، و باقری، سحر. (1391). اثربخشی خودآموزی کلامی بر بهبود سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان با ناتوانی‌های یادگیری. نشریه ناتوانی‌های یادگیری، 2(1): 43-52.
خداپرست، زهره. (1393). بررسی اثربخشی بازی‌درمانی بر حافظه دیداری و تمرکز و توجه دانش آموزان کم‌توان ذهنی آموزش پذیر. تعلیم و تربیت استثنایی، 4(6)، 21-26.
دبیریان، مریم.، و حیدری شرف، پریسا. (1398). اثربخشی قصه‌درمانی بر کاهش میزان اضطراب و بهبود هراس اجتماعی کودکان کم‌توان ذهنی شهر کرمانشاه. فصلنامه راهبردهای نو در روان‌شناسی و علوم تربیتی، 1(4): 1-11.
رجبی، زهرا.، نجفی، محمود.، و رضایی، علی محمد. (1391). اثربخشی درمان شناختی رفتاری گروهی بر کاهش پرخاشگری کودکان. فصلنامه روان شناسی بالینی، 3(10)، 55-71.
رحیمیان، مریم.، حجازی، پریسا.، نظری، حدیثه.، و فرهمند، شعله. (1397). اثر فعالیت‌های یکپارچگی حسی حرکتی گروهی و انفرادی بر توانایی ادراکی حرکتی و رشد اجتماعی کودکان اوتیسم. مجله مطالعات ناتوانی، (8): ۸۵.
رضائی، علی. (1398). اثربخشی موسیقی بر توجه و سازگاری اجتماعی کودکان کم‌توان ذهنی اموزش‌پذیر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته کودکان استثنایی، دانشگاه علامه طباطبایی.
رفیعی، منصوره.، و عدیله، رقیه. (1397). اثربخشی بازی‌درمانی بر علایم بیش‌فعالی و کارکردهای اجرایی در بین دانش آموزان مقطع ابتدایی شهر تهران. همایش کشوری و جشنواره کودکان با نیازهای خاص، اصفهان، 14-1.
روحی، علیرضا. (1393). رویکردهای نظری و کاربردی در اختلال‌های اضطرابی کودکان. تعلیم و تربیت استثنایی، 14(3): 47-58.
زارعی، الهام. (1390). تأثیر شن‌بازی‌درمانی بر کاهش اضطراب دانش‌آموزان عقب‌مانده ذهنی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
سعدی پور، اسماعیل.، درتاج، فریبرز.، و حجتی، مریم. (1398). تاثیر بازی‌درمانی شناختی-رفتاری بر مهارت اجتماعی و سازگاری دانش‌آموزان دختر کم‌توان ذهنی آموزش‌پذیر دبستانی شهرستان نجف آباد. پژوهش‌های کاربردی در مشاوره، 2(4): 134-107.
سیف نراقی، مریم.، و نادری، عزتالله. (1398). روان‌شناسی و آموزش کودکان استثنایی (بر اساس DSM-5). انتشارات ارسباران.
سینها، ای، کی. بی.، و سینگ، آر.بی. (1380). راهنمای پرسشنامه سازگاری دانش آموزان دبیرستانی. ترجمه ابوالفضل کرمی. تهران: موسسه روان تجهیز سین.
شهیم، سیما. (1385). پرخاشگری آشکار و رابطه‌ای در کودکان دبستانی. پژوهش‌های روان‌شناختی، 9(1-2): 27-44.
ضیایی میناب، نگار. (1398). بررسی تاثیر باز درمانی شناختی-رفتاری برکاهش پرخاشگری جسمانی،کلامی و رابطه‌ای دانش اموزان کم‌توان ذهنی پسر 7تا 12 سال شهرستان میناب. فصلنامه تحقیقات جدید در علوم انسانی، (16): 143-156.
عابدی، محمدرضا.، صادقی، احمد.، و ربیعی، محمد. (1388). رواسازی و اعتباریابی چهارمین ویرایش مقیاس هوش وکسلر کودکان. روان‌شناسی تحولی (روان‌شناسان ایرانی)، 7(28): 386-377.
عاشوری، محمد.، و یزدانی پور، معصومه. (1397). بررسی تاثیر آموزش بازی‌درمانی گروهی با رویکرد شناختی رفتاری بر مهارت‌های اجتماعی دانش آموزان کم‌توان ذهنی. توان‌بخشی، 19(3): 274-262.
فاضل کلخوران، جمال.، شریعتی، امیر و بهرامی، هاجر. (1396). اثر بازی‌درمانی بر حافظه کوتاه مدت کودکان کم‌توان ذهنی آموزش‌پذیر. رفتار حرکتی، (28): 73-88.
فضلی احمدآباد، معصومه.، و الیاسی، فرنگیس. (1398). بررسی عوامل موثر بر سازگاری اجتماعی در دانش‌آموزان کم‌توان ذهنی. پنجمین کنفرانس بین‌المللی دستاوردهای نوین پژوهشی در علوم اجتماعی، تربیتی و روان‌شناسی، تهران، 13-1.
فلاح، شیما. (1396). اثربخشی بازی‌درمانی شناختی رفتاری بر افسردگی اضطراب و پرخاشگری کودکان بدسرپرست در شهرستان رفسنجان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و هنر یزد، دانشکده علوم انسانی.
قاسم زاده، سوگند.، امینی، سحر.، و نوروزی، راضیه. (1399). تاثیر آموزش نقاشی انگیزشی بر رفتار پرخاش‌گرانه دانش‌آموزان پسر کم‌توان ذهنی. فصلنامه کودکان استثنایی، 20(1): 45-56.
قربان پور، کبری.، پاکدامن، مجید.، رحمانی، محمدباقر.، و حسینی، غلامحسین. (1392). تأثیر آموزش حرکات و بازی‌های ریتمیک ایروبیک بر کارکرد حافظة کوتاه مدت و حافظة شنیداری دانش‌آموزان مبتلا به اختلالات یادگیری. فصلنامه نسیم تندستی، 1(4): 44-35.
کریمی، سولماز. (1397). پژوهشی با موضوع اثربخشی بازی‌درمانی بر کاهش پرخاشگری و بهبود سازگاری اجتماعی کودکان کم‌توان ذهنی شهرستان کنگان. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته روان‌شناسی تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد بندر لنگه.
لواسانی، محسن.، کرامتی، هادی.، و گدیور، پریون. (1397). اثربخشی بازی‌درمانی مبتنی بر رویکرد شناختی - رفتاری بر سازگاری اجتماعی و سازگاری تحصیلی دانش‌آموزان با اختلال خواندن. مجله ناتوانی‌های یادگیری، 7(3): 109-91.
محمدی، عبداله.، و طاهری مقدم، فهیمه. (1398). اثربخشی بازی‌درمانی مبتنی بر شناختی - رفتاری بر خود کارآمدی و سازگاری اجتماعی در دانش آموزان دارای اختلال طیف اتیسم سنندج. همایش خانواده، اختلال اتیسم و چالش‌های همراه، تهران، 8-1.
مشهدی، علی.، سلطانی، رضا.، میر دورقی، فاطمه.، و بهرامی، بتول. (1391). ویژگی‌های روان‌سنجی مقیاس چندبعدی اضطراب کودکان. فصلنامه روان‌شناسی کاربردی، 6(1): 70-87.
موسوی نیک، مریم.، عظیمی، رحمت‌اله.، و رحمنی، سیامک. (1399). اثر بخشی بازی‌درمانی بر افزایش حافظه کوتاه مدت شنیداری و دیداری کودکان کم‌توان ذهنی آموزش‌پذیر. دومین کنگره تازه یافته‌ها در حوزه خانواده، بهداشت روان، اختلالات، پیشگیری و آموزش، تهران، 21-1.
میلانی فر، بهروز. (1394). روان‌شناسی کودکان و نوجوانان استثنایی. چاپ هیجدهم. تهران: قومس.
نظامی، لطیفه.، و آزموده، معصومه. (1398). پیش‌بین سازگاری اجتماعی بر اساس طرح‌واره‌های فرزندپروری و سبک‌های دلبستگی والد-فرزند در دختران نوجوان دانش‌آموز شهر تبریز. زن و مطالعات خانواده، 11(43): 165-145.
نیازی، محمدرحیم. (1397). اثربخشی آموزش مهارت‌های اجتماعی بر مشکلات رفتاری و سازگاری اجتماعی دانش‌آموزان کم‌توان ذهنی. پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
واحدی، شهرام.، فتحی آذر، اسکندر.، حسینی نسب، سیدداوود.، و مقدم، محمد. (1387). بررسی پایایی و روایی مقیاس پرخاشگری پیش دبستانی و ارزیابی میزان پرخاشگری در کودکان پیش دبستانی ارومیه. فصلنامه اصول بهداشت روانی، (37): 24-15.
هاشمی، محبوبه.، امیر زمانی، محمود.، داور منش، عباس.، صالحی، مسعود.، و نژادی کاشانی، غزاله. (١٣٨9). تاثیر نمایش عروسکی (همراه با نورuv) در کاهش پرخاشگری دانش‌آموزان دختر عقب‌مانده ذهنی آموزش‌پذیر. نشریه علمی پژوهشی توان‌بخشی، 11(45 (ویژه نامه توان‌بخشی اعصاب کودکان): 88-93.
References
Bratton SC, Ray D, Rhine T, Jones L. (2005). The efficacy of play therapy with children: a meta-analytic review of treatment outcomes. Prof Psychol Res Pr. 36(4): 376–390.
Carole, P. R., & Degroot, E. V. (2008). Motivatinal self–regulated learning components of classroom academic performance. Journal of educational psychology, 82: 33-40.
Cimera, R. E. (2006). Mental retardation doesn’t mean “stupid”!: A guide for parents and teachers. Lanham, MD: Rowman & Littlefield Education.
Drews, A. (2009). Blending play therapy with cognitive behavioral therapy: evidence based and other effective treatments and techniques.
Durand, G. & Plata, E. M. (2017). The effects of psychopathic traits on fear of pain, anxiety, and stress. Personality and Individual Differences, 119: 198-203.
Gerald, G. (1999). Short term play therapy. New York: Ailyn bucon.
Islaeli, I., Yati, M.I. & Fadmi, F.R. (2019). The effect of play puzzle therapy on anxiety of children on preschooler in Kota Kendari hospital. Enfermeria Clinica, 30(55): 103-105.
Lee, J. & Min, D. (2021). Group Game Play Therapy to Improve Sociality of Children with Intellectual Disabilities - A Case Study. The Journal of Play Therapy, 25: 83-96.
Levine, Kate & Virginia Ryan. (2001), “Helping parents by working with their children in individual child therapy.” Child & Family Social Work, 6.
March, J.S., Parker, J.D., Sullivan, K., Stallings, P. & Conners, C.K. (1997). The multidimensional anxiety scale for children (MASC): Factor structure, reliability and validity. Journal of the American academy of child &adolescent psychiatry, 36(4): 554-565.
Matin, A., Yoosefi Looyeh, M., Afrooz, G. A. and Dezhkam, M. (2012). The effect of group rational emotive behavior restructuring on mental health of parents of exceptional children. Social and Behavioral Sciences, 46: 1872-1875.
Nevels RM, Dehon EE, Alexander K & Gontkovsky ST. (2010). Psychopharmacology of aggression in children and adolescents with primary neuropsychiatric disorders: A review of current and potentially promising treatment options. Journal of Expect clinical psychopharmacol, 18(2):184- 201.
Porter, M. L, Hernandes-Reif, M. & Jessee, P. (2007). Play therapy: A review. Early child 15. Developmented and care. Tayor & Francis.
Seidman, L.J. (2006). Neuropsychological functioning in people with ADHD across the lifespan. Clinical Psychology Review, 26: 466–485.
Shea, S.E. (2006). Mental retardation in children age 6 to 16. Seminars in Paediatrics Neurology, 13: 262-270.